Nghệ nhân ưu tú Nguyễn Văn Trung – Người tạo ra tác phẩm chân dung Lãnh tụ Fidel Castro bằng kỹ thuật đan lát truyền thống

Bức tranh kết hợp quốc cây của Cuba và kỹ thuật đan truyền thống của Việt Nam

Dù đã ở vào tuổi thất thập cổ lai hy, nhưng sự nhanh nhẹn, hoạt bát vẫn là điểm dễ dàng nhận ra ngay lần đầu gặp Nghệ nhân ưu tú Nguyễn Văn Trung. Chỉ vào bức ảnh chụp chung với những người bạn Cuba thời trẻ, ông Trung say sưa kể chuyện năm xưa: “Không phải lần đầu tiên vuốt mây đan tranh lãnh tụ, nhưng đó là lần đầu tiên tôi sáng tác một tác phẩm dành tặng Lãnh tụ Fidel Castro ngay trên đất Cuba, sử dụng nguyên liệu bản địa và bằng tài năng, sức sáng tạo của người Việt Nam.”

Theo đó, năm 1983, Nghệ nhân Nguyễn Văn Trung được Ủy ban Khoa học Nhà nước và Bộ Đại học cử sang Cuba làm chuyên gia hỗ trợ nước bạn về kỹ thuật làm hàng thủ công mỹ nghệ và nghiên cứu cách xử lý cây thực vật làm nguyên liệu sản xuất hàng thủ công. Ngoài giờ giảng dạy và nghiên cứu, sẵn trong tim một niềm tôn kính Lãnh tụ Fidel Castro từ lâu, ông quyết định đan bức chân dung Lãnh tụ và dành tặng cho nhân dân Cuba anh em.

Nghệ nhân Nguyễn Văn Trung bên bức tranh Lãnh tụ Fidel Castro do ông đan sau ngày trở về Việt Nam.

Nghệ nhân Nguyễn Văn Trung chia sẻ: “Với những người thế hệ chúng tôi, Fidel Castro cũng như Bác Hồ vậy. Chúng tôi tôn kính Bác Hồ bao nhiêu, thì hâm mộ và yêu kính Fidel Castro bấy nhiêu. Vì thế, trong những tháng ngày ngắn ngủi được sang đất bạn nghiên cứu và giảng dạy, tôi muốn làm cái gì đó dành tặng Lãnh tụ Fidel Castro và người dân Cuba. Với cá nhân tôi, đó là đan một bức tranh”.

Nghĩ là làm, ông Trung nhờ bạn bè tìm giúp những bức ảnh của Fidel Castro để làm mẫu. Ông quyết định chọn bức chân dung Fidel đang bồng súng, bởi theo ông, bức ảnh đó thể hiện được khí phách của người anh hùng cách mạng và khí chất của người dân quốc đảo Carribe đầy hào sảng, yêu tự do.

Thế nhưng, cái khó là xưa nay ông thường dùng mây tre, nguyên liệu bản địa của Việt Nam để đan tranh – những thứ mà khó có thể tìm thấy trên đất bạn khi ấy. Và ông Trung nghĩ ngay đến việc phải tìm ra nguyên liệu thay thế.

Cũng may, nhiệm vụ của chuyên gia Nguyễn Văn Trung khi đó chính là nghiên cứu cách xử lý thực vật làm nguyên liệu sản xuất hàng thủ công. Vì thế, ông có cơ hội tìm hiểu các loại cây cỏ nơi đảo quốc xinh đẹp.

Lá cây Palma - hay còn được gọi là cây cau bụng (cau Sâm Panh) là "quốc cây" nơi đây, trở thành lựa chọn sáng giá nhất của ông. Với kinh nghiệm nhiều năm trong nghề, ông nhận thấy lá cây palma có nhiều đặc điểm có thể dùng làm nguyên liệu đan lát, hơn nữa đó lại là quốc cây của Cuba. Dùng lá cây Palma để đan thành bức tranh tặng vị Tổng tư lệnh tài ba nước bạn là điều rất ý nghĩa.

Loại cây thứ 2 ông chọn là cỏ pun-tê-rô - cũng là một loại thực vật bản địa. Cỏ pun-tê-rô mọc nhiều dưới các gốc mía, thân cứng, có thể thay cho tre, nhưng các cây cỏ lại không đồng đều, khó chọn, thêm nữa cỏ pun-tê-rô chỉ nhỏ bằng 1/4 que tăm, nên rất khó chẻ ra để vuốt thành sợi. Sau không ít lần thất bại, nhờ đôi bàn tay khéo léo của một nghệ nhân giàu kinh nghiệm, ông Trung cuối cùng cũng đã chẻ nhỏ được cỏ pun-tê-rô tạo sợi dùng để đan tranh.

Dùng lá cây Palma để đan thành bức tranh tặng Lãnh tụ nước bạn là điều rất ý nghĩa.

Tìm được nguyên liệu bản địa thay thế đồng nghĩa với việc cơ hội thành công đến gần hơn. Nhưng trên thực tế, việc đan thành công một bức chân dung chưa bao giờ là đơn giản, bởi lẽ xử lý nguyên liệu cũng là công đoạn đầy khó khăn. Chính vì không dám chắc về khả năng thành công của ý tưởng này, ông Trung cặm cụi thử nghiệm, đan lát, phác hoạ,… nhưng giấu không dám kể cùng ai. Một phần vì ông muốn dành bức tranh như món quà bất ngờ tặng những người bạn Cuba, phần khác ông không muốn họ thất vọng nếu ý tưởng này thất bại.

Ngày đi giảng dạy, đêm về nghiên cứu, cuối tuần ông lại dành trọn cho việc đan tranh. Bao tâm huyết của người nghệ nhân, bao tình cảm của người dân Việt Nam dành cho Lãnh tụ Fidel Castro và cho những người anh em thân thiết nơi bên kia bán cầu, ông đều dồn cả vào việc đan tranh.

Lá cây Palma tuy mềm nhưng không thể rút thành sợi mảnh, cứ mỗi lần kéo là bị xước, và khi ấy ông Trung buộc phải bắt tay làm lại từ đầu. Cỏ pun-tê-rô tuy đã chẻ nhỏ, nhưng lại thiếu nguyên liệu ngâm tẩm cho mềm hơn dễ đan, vì thế ông Trung đã nghĩ tới việc dùng muối để làm mềm nguyên liệu. Song ngặt một nỗi, ở Cuba khi ấy không có muối nguyên hạt, chỉ có muối đã qua chế biến. Vì thế ông đành hòa muối với nước rồi cho nguyên liệu vào luộc trong 3-4 tiếng.

Mà ngay đến việc luộc lá sao cho đủ mềm, đủ dai để có thể đan được, ông cũng phải làm đi làm lại, vừa làm vừa nghiên cứu mãi mới thành công, vì lá cây khi luộc không đúng nhiệt độ, hay quá thời gian sẽ bị quắt lại.

Thế mới biết, tạo ra những sản phẩm thủ công ngay trên quê nhà với đầy đủ nguyên liệu đã vất vả thế nào, thì việc sáng tạo ra một tác phẩm tương tự trên xứ bạn với điều kiện thiếu thốn còn khó khăn hơn gấp bội, ở đó cần người nghệ nhân thực sự tâm huyết, sáng tạo và kiên nhẫn mới làm được. Nhưng trên hết, những tình cảm trân quý gửi trọn trong tranh mới chính là động lực vượt khó, là cội nguồn sáng tạo của Nghệ nhân Nguyễn Văn Trung.

Cứ như vậy, sau gần 2 tháng vừa mày mò nghiên cứu và thử nghiệm, vừa đan lát vừa chỉnh sửa, chân dung Lãnh tụ Fidel Castro đã hoàn thành và được ông Trung mang đi khoe bạn bè với tất cả niềm tự hào và sự mãn nguyện. Có nhiều hoạ sĩ lúc đó đã khen bức chân dung rất có hồn, thể hiện rõ tình yêu và sự ngưỡng mộ mà nghệ nhân dành cho người bạn vĩ đại của nhân dân Việt Nam.

Nghệ nhân Nguyễn Văn Trung kể: “Lúc đó tôi cảm thấy rất hạnh phúc. Một cảm giác lâng lâng khó tả cứ lan khắp cơ thể…”.

Chắc hẳn Lãnh tụ Fidel và người dân Cuba sẽ còn cảm động hơn khi biết được rằng, người sáng tác nên bức chân dung ấy - Nghệ nhân Nguyễn văn Trung, là một người tàn tật với đôi chân co rút sau cơn bạo bệnh, việc đi lại không dễ dàng như người bình thường. Nhưng điều đó không thể cản bước ông tìm tòi, sáng tạo để làm nên một món quà bất ngờ mà chứa trọn tấm chân tình của người Việt Nam dành tặng anh em Cuba. Bức chân dung vị lãnh tụ Fidel Castro (0,6 x 0,8m) hiện đang được trưng bày tại Văn phòng Chính phủ Cuba.

Bức tranh Lãnh tụ Fidel Castro giống bức tranh đan ở Cuba được ông Trung đan lại sau khi về nước và hiện đang được trưng bày tại Bảo tàng Hà Nội.

Nghệ nhân ưu tú Nguyễn Văn Trung giới thiệu sản phẩm truyền thống của làng nghề Mây tre đan Phú Vinh với Đoàn công tác của Sở Công thương thủ đô Viên Chăn - nước CHDCND Lào và Sở Công thương thành phố Hà Nội